یکی از چهره‌هایی که در این مسیر مورد توجه بخش بزرگی از جامعه درون و برونمرزی قرار دارد، شاهزاده رضا پهلوی است؛ فردی که نامش به‌گونه‌ای نمادین با مفهوم “گذار” پیوند خورده، و در عین حال، مورد نقد و حمایت همزمان نیروهای مختلف قرار دارد. در این جا نگارنده می کوشد با نگاهی تحلیلی به الزامات گذار، به جایگاه بالقوه او در این روند نیز بپردازد.

 

1- چرا گذار کم‌هزینه اهمیت دارد؟

گذار سیاسی اگر بدون برنامه‌ریزی، بدون اجماع و بدون نهادهای واسط صورت گیرد، می‌تواند به هرج‌ومرج، جنگ داخلی یا بازتولید استبداد منجر شود. تجربه‌هایی مانند سوریه، لیبی یا عراق گواه آن‌اند. در مقابل، مدل‌هایی مانند آفریقای جنوبی، اسپانیا پس از فرانکو، پرتقال پس از سالازار یا اروپای شرقی، نشان می‌دهد که تغییر ساختار سیاسی بدون خشونت، ممکن اما دشوار است. هر چند تنبیه کسانی که سبب خشونت علیه دیگران شده اند توسط هرکسی انجام شود کاری درست است. مجازات اسامه بن لادن ( رهبر گروه القاعده) به دستور پرزیدنت اوباما ، قاسم سلیمانی (فرمانده سپاه قدس) به دستور  پرزیدنت ترامپ (دوره اول)، اسماعیل هنیه (رهبر حماس) ، حسن نصرالله (رهبر حزب الله) و بسیارانی از مقامات این گروههای تروریستی به دستور نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل کار بسیار درستی بوده است و این سبب می شود که از کشته شدن مردم بیگناه جلوگیری شود. بنابراین خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی و مقامات این رژیم که هم دستشان  در خون فرزندان ایران زمین (از بدو تولد این حکومت نکبت و تا قیام سراسری زن - زندگی آزادی ) و هم در خون مقتولان فاجعه هفتم اکتبر 2023 وبسیاران دیگری در منطقه و جهان آلوده است ، اگر توسط جامعه جهانی به کیفر اعمال خود برسند ضمن اجرا شدن عدالت سبب فروپاشی این رژیم و آزادی ملت ایران بدون هزینه بالا خواهد شد.

برای ایران، هر گونه گذار باید با کمترین آسیب به انسجام ملی، منابع اقتصادی، نهادهای مدنی و جان انسان‌ها همراه باشد. لازمه آن، رهبری اخلاق‌مدار، مشارکت فراگیر، اجماع ملی و حمایت بین‌المللی است.

 

2- نقش شاهزاده رضا پهلوی چیست؟

شاهزاده رضا پهلوی در سال‌های اخیر کوشیده است با پرهیز از نقش‌پذیری پادشاهانه و تأکید بر مردم‌سالاری، خود را به عنوان یک نماد وحدت ملی و نه یک سلطنت‌طلب سنتی معرفی کند. او بارها اعلام کرده که به دنبال قدرت سیاسی نیست، بلکه خواهان گذار مسالمت‌آمیز به یک نظام دموکراتیک سکولار است که در آن نوع حکومت را مردم ایران تعیین کنند.

 

فرصت‌ها:

پتانسیل همبستگی ملی: نام خانوادگی پهلوی هنوز برای بخش‌های بزرگی  از جامعه ایرانی در داخل و خارج نماد نظم، نوسازی و انسجام ملی است.

• شناخت جهانی:  شاهزاده رضا پهلوی از معدود چهره‌های اپوزیسیون است که در محافل سیاسی بین‌المللی شناخته شده و مقبولیت نسبی دارد.

• پایگاه اخلاقی: اگر به نقش «تسهیل‌گر گذار» و نه «مدعی قدرت» پایبند بماند، که تاکنون مانده است، می‌تواند اعتماد نیروهای متنوعی را جلب کند.

 

چالش‌ها:

• تاریخ  پهلوی: مخالفان سلطنت و نیروهای چپ و ملی‌گرا با همه آن که اشتباهاتشان در یاری به سرنگونی سلسله پهلوی و قربانی کردن ملت ایران اظهر من الشمس است، با پیش کشیدن عدم دموکراسی در دوران پهلوی و بدون در نظر گرفتن زمان و مکان آن دوران و مقایسه شرایط ایران با کشورهای همسایه و منطقه و خواهان مطالبات حداکثری ، هنوز نسبت به میراث پدر و پدربزرگ او انتقاد دارند.

• ناتوانی در ساخت ائتلاف پایدار: برخی معتقدند او هنوز نتوانسته یک نیروی منسجم، سازمان‌یافته و چندصدایی برای دوران گذار ایجاد کند.

• فقدان حضور میدانی در داخل کشور: عدم امکان حضور در داخل ایران، پیوند او با واقعیت‌های روزمره جامعه را محدود کرده است.

 

3- شروط موفقیت در گذار کم‌هزینه

صرف‌نظر از نقش شاهزاده رضا پهلوی، عبور سالم از جمهوری اسلامی نیازمند چند اصل اساسی است:

• ائتلاف فراگیر سیاسی

باید نیروهای مختلف—جمهوری‌خواه، مشروطه‌خواه، سکولار، مذهبی معتدل که عدم دخالت مذهب در سیاست را پذیرفته باشد، اقلیت‌های قومی و جنسیتی—بر سر یک نقشه راه حداقلی توافق کنند.

• گذار مبتنی بر قانون و نهادسازی

حتی در نبود یک نظام قانونی مشروع، باید اصولی مانند عدالت انتقالی، مسئولیت‌پذیری و حفظ نهادهای حیاتی (مثل سیستم خدمات عمومی) در نظر گرفته شود.

• نقش فعال مردم

مردم نباید صرفاً تماشاگر گذار باشند. مشارکت آگاهانه، اعتراض مدنی، سازمان‌یافتگی صنفی و محلی کلید موفقیت است.

• حمایت بین‌المللی، نه دخالت

جامعه جهانی می‌تواند با فشارهای هدفمند بر حکومت، حذف مقامات کلیدی رژیم و حمایت از جامعه مدنی ایران، گذار را تسهیل کند، نه با تحمیل گزینه‌های بیرونی.

 

4- سناریوهای پیش‌رو برای شاهزاده رضا پهلوی

• رهبری اخلاقی و نماد وحدت: اگر شاهزاده رضا پهلوی بتواند خود را از رقابت‌های قدرت کنار بکشد و نقش «پدرخوانده دموکراسی» را ایفا کند، می‌تواند در تاریخ نقش بزرگی ایفا کند.

• تشکیل شورای گذار همراه با دیگر چهره‌های معتبر: حضور او در کنار چهره‌هایی از قومیت‌ها، زنان، کارگران، روشنفکران و فعالان مدنی می‌تواند تصویر فراگیرتری از آینده ترسیم کند.

• پذیرش داوری نهایی مردم: اگر مردم در همه‌پرسی یا انتخابات آزاد تصمیم بگیرند که او باید نقشی ایفا کند (یا نکند)، این تصمیم باید مبنای مشروعیت سیاسی قرار گیرد.

 

نتیجه‌گیری

عبور از جمهوری اسلامی با کمترین هزینه، تنها با همدلی ملی، گفت‌وگوی واقعی، و پرهیز از انتقام‌جویی و حذف دیگران ممکن است. شاهزاده رضا پهلوی، با وجود فرصت‌ها و محدودیت‌هایش، اگر از نقش نمادین و اخلاقی خود به‌درستی استفاده کند، می‌تواند یکی از ستون‌های اصلی این گذار باشد—نه به‌عنوان «پادشاه آینده»، بلکه به‌عنوان تسهیل‌گر ساختن آینده‌ای دموکراتیک، آزاد و یکپارچه برای ایران. اگر این چنین شود، او پادشاه دلهای ملت ایران خواهد بود. 

 

نویسنده: بیژن خلیلی